Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası, uzun zamandır tasarladığım fakat sorumluluğun altına girmekten korktuğum bir yapı bütünüydü. Hakkında o kadar çok bilgi aldım, öğrendim ve hala öğrenmeye devam ediyorum ki, nasıl anlatacağımı kestiremedim. Bir yerden başlamak lazım deyip bu zahmetli işe girişiyorum. Ne kadar yazsam da bazı şeyler eksik kalacak bunu da biliyorum, sizlerde eklemek istediğiniz şeyleri yorumda ekleyebilirsiniz..
Anadolu Selçuku Döneminde Mengücek Beyliği zamanında 1228 yılında yapılan bu yapı, Camii Ahmet Şah ve Fatma Hatun tarafından, Darüşşifa ise Melike Turan Melek tarafından yaptırılmıştır. 1985 yılında UNESCO Dünya Geçici Miras Listesine almıştır. Caminin ibadete açılması 14.5 sene beklenmiştir. Külliye olarak tasarlanan bu yapı, çeşme, medrese, kuyu, türbe de bulunur..
Sayfada neler var
Süslemeleri
Değişik amaç ve hisleri anlatan süslemeleri oldukça ilgi çekici. Orta Asya da hayvan çok önemliydi. Kahramanlık, mertlik, gurur ve kuvvet hayvan sembolleriyle ifade edilirdi. Türklerin İslamiyeti kabulü ile süslemelerde değişmeler olmuştur. Çünkü İslami inanç figürlü bezemeleri hoş karşılamıyor. Bu nedenle hayvan figürleri yerini bitkisel bezelere bırakmıştır. Rumiler özellikle bu anlamda değişime ayak uydurarak sadece süsleme amacı olana bitkisel motiflere dönüşmüştür. Palmetler, lotuslar ve geometrik şekillerde bu yapıda oldukça fazla karşımıza çıkıyor. Astronomi, geometri ve matematik alanında yapılan şekiller o dönemin bilgisini yansıtıyor.
Yapının duvarları çevrede ki taş ocaklarından çıkarılan tüflü taşlardan oluşuyor. Bu taşlar oldukça yumuşak, böylece şekil vermek de kolaylaşıyor. Bu yapı yapılırken, henüz İstanbul fethedilmemiş, Amerika keşfedilmemiş, Anadolu savaş arasında haçlıların tekrar saldırmasını beklerken, Yunus Emre’nin henüz doğmadığı ve Hacı Bektaşi Veli’nin Anadoluya ayak basmadığı zamanda yapılmış. Bu harika eseri sevmemek mümkün mü ?
O dönemlerde Selçuklular yaptırdıkları medreselerde geometri, astronomi, matematik eğitimleri verirken, Darüşşifalarında, tıp üniversitesi niteliğinde eğitimler vermiştir. Yapılan eserlerin güzelliği de bu eğitim şeklinden çıkıyor.
Camii 1280metrekareden oluşur, Darüşşifa ise 768metrekare. Yapı kompleksinin Baş Mimarı Muğis oğlu Ahlatlı Hürrem Şah’tır. Mimarlığıyla ünlü Alaaddin Keykubat da bu külliyenin tasarımında yardımcı olduğu söylenir. Külliye dışarıdan 4 katlı kitlesel tek yapı olmasıyla dönemin Selçuklu eserlerinden ayrılır. Mimarisinden asimetrik süslemeler ve 3 boyutlu hissini uyandıran bezeler yine bu farklılıktan biridir. Taç kapılar ve kuvveler dikey uzanırken yapının kendisi düşey uzantıdadır. Bu taç kapılar mağara girişlerini de anımsatır. Caminin her köşesinde Darüşşifanın 1 tane taç kapısı bulunur.
Kuzey Taç Kapısı=Cennet Kapısı,
Daha görkemli ve dikkat çekicidir. Kapı ve duvarlarına işlenen tüm motifler asimetriktir ve tektir. Mimar sürekli kendisini yenilemiştir. Caminin minaresi kuzeybatıda yer alıyor. Evliya Çelebi eserinde ilk minarenin ihtişamlı ve çok güzel olduğundan bahsetmiş. Bu minare yıkılınca yenisini 1523 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından yaptırmışlardır. Eskisine nazaran oldukça sade ve gösterişsiz olmuştur ve caminin diğer bölümlerine bakarak daha sönük kalmıştır.
Batı Taç Kapısı=Tekstil Kapısı,
Bu kapıda tamamen bitkisel ve geometrik süslemelerle bezenmiştir. Altıgenler, yarım ve tam daireler, kilim ve seccade motifleri görülüyor. Alınlık ve Saçak kısımları çeşitli onarımlar geçirmiş ve aslını kaybetmiştir. Ayrıca bu onarımlardan sonra tepesine ay yıldız motifi yerleştirilmiştir. 9.5 metre yüksekliğine sahip kapı, Selçuklu üslubunu tamamen yansıtmaktadır. Bir çok isim almıştır. Eski kent çarşısına çıktığı için çarşı kapı olara bilinir.
İslami geleneklere göre büyük camilerde cemaat, caminin ana kapısından girmekte ve namaz sonrasında sırtını kıbleye dönmemek için yan kapıdan çıkmaktadır. Bu nedenle kapıya çıkış kapısı da denir.
Lale Motifi ve anlamı
Dışa çıkıntılı kilit taşı, güğüm başı motiflidir. Burada mimarın kilit taşı yöntemini kullanarak kapıyı yaptığını anlıyoruz. Orta kısımları lale ve çiçeklerinden oluşmuştur. Tasavvuf da lale Allah’ı simgelemektedir. Çünkü lale, tek bir soğandan, tek bir bitki ve tek bir çiçek olarak tekliği ifade eder. Lale motifleri bu yapıda çok kullanıldığı gibi hepside farklı şekilde tasvir edilmiştir.
Kapının sağ ve solunda ki sütunlar
Denge sütunları olarak yapılmıştır. Sağ tarafta ki sütun üst silmesinde yatay şekilde Allah yazarken, Sol sütunda yine Allah yazılır fakat açılmış bir şekildedir bu. 1939 Erzincan depreminden önce sütun çevrilirken, deprem sonrası sistem kendini kilitlemiş ve sütun tekrar dönmez olmuştur. Diğer kapılardan farklı olarak 14 tane kabara yani küre kullanılmıştır. Ayrıca;
İnsan Silüeti
Mayıs ve haziran aylarında, ikinde ikindi vaktinde insan silüeti şeklinde gölge oluşur kapıda. Bir çok yerde de bu özelliğin altı çizilir, magnetlerde yer alır. Bu silüet önce kuran okuyan, namaz vakti yaklaştıkça ellerini bağlayarak kıyamda duran insan silüeti şekline bürünüyor. Buda bize çok geniş fizik bilgisi ve ince hesapların uygulandığı çok ender bir yapıyı gösteriyor. Bugün bile bu gölgenin gizemi çözülebilmiş değil.
Doğu Taç Kapısı= Şah Kapısı,
Caminin doğu kısmında yer alan bu kapı klasik Selçuklu üslubuyla yapılmış mütevazı bir görünüme sahiptir. Cami içinde şu an sadece iskeleti kalmış bölüme açılan, şahın ibadet için camiye girişte kullandığı kapıdır. Osmanlı’daki “hünkâr kapısı” olarak tabir edilen kapılarla aynı fonksiyonu görmektedir. Kapının insan boyundan küçük yapılmasının amacı, insanda tevazu ve kulluk bilincini ortaya çıkarmak ve Şah’ın yalnız Allah’ın huzurunda eğileceğini vurgulamak içindir. Hünkâr kapıları ve hünkâr mahfilleri, padişah ya da beyleri cemaatten soyutlamak amacıyla değil, olası suikast ve saldırılara karşı korumak maksatlı yapılmıştır. Kapıda ki sol nişin içerisinde çift başlı kartal figürü yapılmıştır, çift başlı kartal anadolu Selçuklu’nun simgesidir. Başı öne eğik doğan kuşu da yapılmıştır. Bu kuş Mengüceklilerin simgesi olup Ahmet Şah’ı temsil etmektedir. Kapıdaki kitabede, Şah’a Camiye her girişinde gerçek mülk sahibini hatırlatmak istercesine, ”Mülk, Kahhar ve tek olan Allah’a aittir” ayeti yazılıdır.
http://www.sivas.gov.tr/divrigi-ulu-camii-ve-darussifasi
Camii orijinal Minberi
Dünyanın en uzun ömürlü ağacı olan abanoz ağacından yapılan minber, cami ile yaşıt olup bugün hala orijinalliğini korumakta ve kullanılmaktadır. Anadolu Selçuklu Devleti zamanında yapılmış minberler arasında kündekâri tekniğinin şaheserlerindendir. Minberi yapan usta, minberin birleşim noktalarında tahta çivi, mukavemetini artırmak istediği noktalarda ise demir çivi kullanmış ve bu çivilerin başlarını da gizlemiştir. Bu minber ağaç işlemeciliğinde kullanılan dört stilin bir arada bulunduğu önemli eserlerden biridir. Genel formu ve bezemeleri itibariyle çağdaş benzerleri olmakla beraber, kabartma yazılarının çokluğu bakımından onlardan öndedir. Minber üzerindeki yazı kuşaklarında, 3’ü kitabe, 18’i de âyet ve hadis olmak üzere 21 adet Arapça metin mevcuttur. Yazılar Selçuklu Sülüsü olarak tabir edilen yazı türüyle yazılmış olup bitkisel motiflerle bezenmiştir.
Benzersiz Mihrap
Büyük boyutlu taş mihrap, kale kapısı ya da saray kapısını anımsatan biçimi ve dekorasyonu ile benzeri olmayan bir eserdir. Mihrap, sivri kemerli bir niş olup, kapılarda görülen rumi şekillerin derin ve iri silmeleriyle dikkat çekici hale getirilmiştir. Genel olarak sadelik gözetilmekle beraber mihrap içinin göz hizasından yukarı kısmı üç boyutlu olarak işlenmiştir. İşlemelerin alt kısmında ters ve içi boş kalpler, orta kısmında ters ama içi dolu kalpler, tepe noktasında ise Allah lafzının elifleri ortasına lale motifi yerleştirilmiştir. Mihrap üzerindeki bütün kalpler Allah lafzına doğrudur. Allah’a yakın olan kalplerin, Allah’ın nuru ile dolu olması, uzak olan kalplerin ise boş olarak nakşedilmesi, kul ile Allah arasındaki ilişkiyi sembolize eden bir anlatım biçimidir. Mihrabın önündeki alanın üzerinde yer alan kubbede dört küçük pencere vardır. Bunlardan üçü tan ağarırken, günün ilk ışıklarını içeriye sabahyıldızı şeklinde ulaştıran, ustaca düşünülmüş yıldız biçimli küçük pencereciklerdir
Yaklaşık 12-13 yılda yapılan minberin ustası Tiflisli İbrahim oğlu Ahmet, ismini mihrap tarafındaki onikigen yıldız içerisine işlemiştir.
Kitabede ki anlamıyla Türbe
Büyük eyvanın solundaki odada Ahmet Şah, eşi Turan Melek ve ailesinin kabirleri yer almaktadır. Türbe kapısının üzerinde tasavvufi sembollerle yüklü bir motif bulunmaktadır. Motifin üst tarafı bir tabut kapağı görünümündedir. Bir bütün halinde bakıldığında motif, kefelerinde kalplerin tartıldığı bir terazidir. Terazinin orta denge çubuğunun birleştiği noktaya da ayrıca bir ters kalp oturtulmuştur. Burada verilmek istenen mesaj şudur: “Biz bu dünyadan göçüp gittik, siz de göçüp gideceksiniz. Bu dünya bir sınav yeridir ve bunun karşılığını göreceğiniz yer ahirettir. O gün için kendinizi hazırlayınız. Amellerinizin tartılacağı bir terazi vardır ancak bu teraziye dünyadaki malınız mülkünüz konulmaz, teraziye konulacak şeyler kalplerinizin içindekilerdir. İnsan dünyadayken iyilik veya kötülük, doğru veya yanlış, sevap ya da günah gibi seçeneklerden birini işler. İnsan bunları yaparken teraziyi dengede tutar ve kalbi de Allah’a dönük olursa ölmekten korkmasın.” …
Darüşşifa
Bugünkü hastanelerin görevini yapmak için kullanılırdı. Bimarhane, şifahane gibi isimlerde söylenmektedir. Darüşşifa, Anadoluda ki günümüze ulaşan en eski ve en önemlilerinden biridir. Şifahane, Osmanlı döneminde, aynı zamanda pozitif ve dini ilimlerin verildiği bir medrese olarak da kullanılmıştır.
http://www.sivas.gov.tr/divrigi-ulu-camii-ve-darussifasi
Orta Asya Türk yapı geleneğine bağlı olarak inşa edilen Şifahane, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen plâna sahiptir. Kesme taştan yapılan eser, kapalı avlulu, üç eyvanlı olup batı kanadı çift katlıdır. En belirgin örtü sistemi, ana eyvanın yıldız tonozudur. Yapıda beşik, sivri, aynalı, çapraz, artı ve yıldız tonozlar da kullanılmıştır. Avlusu, bezemeli sütunlara çift yönlü kemer atılımıyla artı biçimli dokuz bölüme ayrılmıştır. Orta bölümün üzeri, iki yanda beşik tonoz kollarının ortadaki köşe taşlı sekizgen kasnakla birleştiği camlı demir doğrama bir külâhla örtülüdür.
Darüşşifa Taç Kapısı
Kapının iç alınlık kısmında Selçuklu tarzını yansıtan beşgen ve sekizgen yıldız motifleri kullanılmıştır. Kapı üzerinde yer alan yıldız ve hilaller Türk Bayrağındaki hilal ve yıldızın bire bir aynısıdır. Pencereyi ortadan ikiye bölen sütun “denge sütunu”dur. Baş mimar, bu kapıdakinden başka iki adet de cami bölümündeki batı kapıya olmak üzere külliyeye toplam üç adet denge sütunu yerleştirmiştir. Taç kapıdaki denge sütununun sağ ve sol kısımlarındaki hilaller içerisine Süleyman mührü olarak nitelendirilen altıgen yıldızlar yerleştirilmiştir. Sütunun altında bulunan Selçuklu sülüs yazısıyla yazılmış üç satırlık kitabede: “Fahrettin Behram Şah’ın kızı Melike Turan, Allah’ın affına muhtaç aciz kul, adaletli melike bu şifa yurdunun yapılışını 626 H/1228 M yılında emretti.” ifadesi yer almaktadır. Kapının sağında ve solunda, kabartma rozet şeklindeki bitkisel bezemelerin üzerinde insan figürleri bulunmaktadır. Bunların yüzleri zamanla aşınmıştır.
Artık yazıma son verirken bu benzersiz eserin sizlerede bende uyandırdığı etkiyi uyandırdığını düşünüyorum. Türkiye de kesinlikle görülmesi gereken bir yer varsa orası Divriği’dir. Kesinlikle gezmemiz gereken bir eser varsa da bu Divriği Ulu Camii’dir. İyi gezmeler…
